Hvernig er kosið til stjórnlagaþings?
Kjörseðill og kosning
Kosning til stjórnlagaþings verður með allt öðrum hætti en tíðkast hefur í almennum kosningum hér á landi. Kosnir verða 25 þingfulltrúar en til að jafna kynjahlutföll kann að verða bætt við allt að 6 fulltrúum. Landið verður eitt kjördæmi. Vægi atkvæða verður því óháð búsetu. Talning fer fram miðlægt á vegum landskjörstjórnar og úrslit verða birt fyrir landið í heild en ekki eftir kjördæmum. Sjá Kjorsedill_og_kosning (pdf).
Aðferðin við talningu atkvæða
Talningaraðferðin, sem notuð verður, hefur í þingskjölum verið nefnd forgangsröðunaraðferð en það er þó fullvítt hugtak. Nákvæmara, en klúðurslegra, er að kenna aðferðina við framsal atkvæðis, en svo heitir hún á ensku, Single Transferable Vote (STV). Sjá Adferdin_vid_talningu_atkvaeda (pdf).
Hvers vegna varð forgangsröðunaraðferð fyrir valinu?
Kosning til stjórnlagaþings er persónukosning; frambjóðendur bjóða sig ekki fram í nafni samtaka, þeir eru ekki á listum. Unnt er að útfæra slíka persónukosningu með margvíslegum hætti. Sýnt er eins konar ættartré slíkra aðferða. Sjá Forgangsrodunaradferd (pdf).
Ágrip af sögu STV-aðferðarinnar
Aðalfyrirmynd að forgangsröðunaraðferðinni, STV, er að finna á Írlandi en þar hefur kerfið verið notað alfarið í kosningum um langa hríð. Fyrirkomulag Íra er notað allvíða í hinum engilsaxneska heimi. Hugmyndin á rætur að rekja til Bretlands á öndverðri nítjándu öld, en var líka uppgötvuð af dananum Carl Andræ um miðja þá öld. Sjá Agrip-af-sogu-STV (pdf).
Frekari upplýsingar um STV-aðferðina
- Á vef landskjörstjórnar er að finna pistil um efnið: http://www.landskjor.is/kosningamal/kosningakerfi/nr/38.
- Hér má lesa 1. og 2. mgr. 14. gr. laga um kosningar til stjórnlagaþings en þar er úthlutunaraðferðinni lýst í texta. Þessi lagatexti er síðan útfærður í flæðiriti sem sjá má í þessu skjali: sjá Flaedirit_af_talningu (pdf)
- Fyrir 138. löggjafarþingi liggja tvö stjórnarfrumvörp um persónukjör þar sem lagt er til að STV-aðferðin verði að hluta tekin upp við kosningar til Alþingis og sveitarstjórna (sjá http://www.althingi.is/altext/138/s/0108.html og http://www.althingi.is/altext/138/s/0109.html).
- Uppflettiorð til leitar á vefnum um aðferðina eru m.a. þessi: Preference Vote eða Preference Voting, svo og Single Transferable Vote eða STV.
- Þokkaleg umfjöllun er á Wikipediu-síðunni http://en.wikipedia.org/wiki/Single_transferable_vote
- Hreyfimyndir til skýringar er t.d. að finna á http://citizensassembly.bc.ca/resources/flash/bc-stv-full.swf og http://www.stv.govt.nz/STV/how.htm